موزه ملی علوم و فناوری ایران میزبان چهل و هشتمین کنفرانس بینالمللی سالانه موزه و مراکز علم دنیا (سیموست 2021 تهران) است که با حضور همه موزهها، مراکز علم دنیا و صاحبنظران حوزه محیط زیست از تاریخ 16 ام لغایت 20 آبان 1400 با عنوان «نقش موزهها و مراکز علم در حفاظت از محیط زیست» و به صورت مجازی در شش محور برگزاری میشود.
موضوع کنفرانس بین المللی سیموست در سال 2021 میلادی (1400 شمسی) “موزه ها، ملاحظات محیط زیستی، و چشم اندازهای نوین” است. این موضوع با شرایط کشور ایران تناسب دارد که در حال تجربه مسائل محیط زیستی فراوانی را مانند گسترش ریزگردها، خشکیدگی تالاب ها، تخلیه روستاها، و کاهش بارندگی و کمبود آب است. این وضعیت هم از مشکلات اقلیمی جهانی نشات گرفته و هم ناشی از سیاست گذاری ها، و کنش های فردی و رفتارهای جمعی است.
محورهای همایش به شرح زیرند:
- موزه ها و بهبود درک عمومی از موضوعات محیط زیستی
- موزه ها و آموزش محیط زیستی
- موزه ها و شهروندی محیط زیستی
- موزه ها و محیط زیست پایدار
- موزه ها و نمایشگاه ها و رویدادهای محیط زیستی
- موزه ها، محیط زیست و بحران های نوپدید با تاکید بر کووید -۱۹
کمیته علمی این همایش بینالمللی برای آمادگی و اجرای هر چه بهتر سیموست 2021، تصمیم گرفته است تا 3 پیش همایش قبل از برگزاری همایش اصلی داشته باشد و هر پیش همایش 2 محور اصلی همایش را شامل خواهد شد و سخنرانان در خصوص دو محور انتخاب شده سخنرانی خود را ارائه میدهند.
پیش همایش اول سیموست 2021 روز چهارشنبه اول خرداد 1400 با حضور آرش یوسفی، رئیس مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیط بان سازمان حفاظت محیط زیست، دکتر محمد مدادی، دکترای دیرینه شناسی و مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط زیست، بهمن ایزدی، محقق و پژوهشگر کویرشناسی، دکتر جَرَن کارادنیز، استادیار دانشگاه آنکارا و عضو ایکوم ترکیه و دکتر مشکاتالله، عضو موزه تاریخ طبیعی اسلام آباد و عضو ایکوم پاکستان به عنوان 6 سخنران داخلی و خارجی با موضوعات مختلف و به دبیری دکتر سیفاله جلیلی، رئیس موزه ملی علوم و فناوری ایران، به صورت مجازی برگزار شد.
درادامه گزارش چکیده سخنرانان و موضوعات این نشست را میخوانیم:
موزهها و آموزش محیطزیست: بینش موزههای ترکیه
خانم دکترجرن کارادنیز: استادیار دانشگاه آنکارا و عضو ایکوم ترکیه
آموزش محیط زیست فرآیندی است که به افراد امکان کشف موضوعات زیست محیطی، حل مشکلات و اتخاذ تصمیم برای بهبود آن را ارائه میدهد. افراد درک عمیقتری از موضوعات زیست محیطی را در خود پرورش داده تا مهارت تصمیمگیری آگاهانه و مسئولانه داشته باشند. هدف از آموزش محیط زیست، نمایش وابستگی اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اکولوژیکی دنیای مدرن است که در آن تصمیمات و اقدامات کشورهای مختلف میتواند پیامدهای بین المللی داشته باشد. در همین راستا آموزش محیط زیستی باید به توسعه حس مسئولیت و همبستگی میان کشورها و مناطق به عنوان بنیانی برای نظم جدید بینالمللی که تضمینکننده حفاظت و بهبود محیط زیست است کمک کند. در قرن 21 موزهها برای تأکید بر میراث طبیعی شروع به مطالعه و تحقیق در زمینه کشاورزی و محیط زیست کرده و نمایشگاهها و رویدادهای مختلفی در این زمینه را ترتیب دادند. موزههای تاریخ طبیعی پیشگامان آموزش محیط زیست بودند و در دهه 70 موزههای قومنگاری و مدلهای اکوموزهای به این فرایند ملحق شدند. رویکردهای موزه سبز، کارگاههای آموزش محیطزیست، جلسات پایداری و فعالیتهای علمی جامعه در چندین موزه در سراسر جهان برنامهریزی شد. در این مقاله موزههای تاریخ طبیعی، موزههای فضای باز، مراکز علم، نمایشگاههای تنوع زیستی دیجیتال و موقت، موزههای محله، موزههای دهکدههای قومی و آرکئوپارکهای مختلف با فعالیتهای آموزشی آنها مشخص شدهاند.زمینههای آموزش موزهای، مشتمل بر تعادل طبیعت، محیطزیست طبیعی، منابع محدود و ردپای زیست محیطی، مشکلات جهانی زیست محیطی، راهحلهای دوستانه زیستمحیطی و پایداری است.
آموزش سواد محیط زیست در ایران
آرش یوسفی، رئیس مرکز آموزش محیط زیست و تربیت محیطبان سازمان حفاظت محیط زیست
سواد محیط زیستی Environmental Literacy در قالب مفهومی مهم به عنوان خروجی آموزش محیط زیستی در جهان شناخته می شود.
تفاوت آموزش محیط زیست با آموزش سواد محیط زیست این است که در آموزش محیط زیست یک نوع فرآیند بنیادی است که هدف آن خروجی و نتایج آموزشها قرار دارد در حالیکه سواد محیط زیستی به درک روابط میان نظامهای طبیعی و نظامهای اجتماعی میپردازد.
فردی با سواد محیط زیستی است که هنر حل مسئله، تفکر نقدگرایانه و مهارتهای تصمیمسازی کارآمد برای سنجش تمام جنبه های یک مساله محیط زیستی دارد. بر اساس منابع علمی مختلف سواد محیط زیستی شامل چهار جزء دانش، مهارت، تمایل و رفتار است.
یادگیری در متن عینی، پیونددهی مفاهیم، ارائه قابلیتهای مهارتی و برانگیختن وجدان افراد چهار محور اصلی آموزش مطلوب سواد محیط زیستی است و با توجه به این چهار محور، مهمترین نکتهای که باید در طراحی برنامه آموزشی در حوزه سواد محیط زیستی در نظر گرفت درهم تنیده شدن و انسجام میان محورهای مذکور می باشد. بهترین زمان برای نهادینه سازی سواد محیط زیستی و ایجاد باور آن در افراد جامعه، دوران کودکی است و در این زمینه مدارس نقش اساسی و بنیادینی ایفا می نمایند.
اهم اقدامات مهم سازمان حفاظت محیط زیست در توسعه سواد محیط زیستی عبارتند از: تهیه و تدوین محتوای آموزشی ویژه مربیان کودکان و پیش دبستانی و اجرای دوره های آموزشی مرتبط، تولید محتوای آموزشی سواد محیط زیست و تامین امکانات کمک آموزشی مناسب برای مربیان و دانش آموزان، همکاری با وزارت آموزش و پرورش برای درج مطالب مرتبط با سواد محیط زیست در کتب و برنامه درسی پایه های مختلف تحصیلی و تهیه کتاب درسی «انسان و محیط زیست»، برگزاری اردو و بازدیدهای رایگان دانش آموزی از موزه های تاریخ طبیعی و تنوع زیستی و پارک های ملی و مناطق حفاظت شده در تمامی کشور، جلب مشارکت دانش آموزان در حفاظت از محیط زیست با اجرای طرح های محیط یارو یک ساعت با محیط بان، اجرای طرح مدیریت سبز با رویکرد اصلاح الگوی مصرف، اجرای مسابقات و جشنواره های دانش آموزی، حمایت از کانون ها و تشکلهای محیطزیستی دانش آموزی و دانشجویی، همکاری با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای الزامی نمودن ارائه واحد درسی شناخت محیط زیست به دانشجویان.
موزه ها و آموزش محیط زیستی
دکتر مشکاتالله، دانشیار موزهداری، موزه تاریخ طبیعی اسلامآباد، پاکستان، عضو ایکوم پاکستان
امروزه افراد به طور چشمگیری به دنبال یادگیری علوم و محیط زیست آن هم خارج از سیستم آموزش رسمی هستند. طیف گستردهای از منابع، مانند موزهها، پارکهای ملی، اینترنت، رسانههای اجتماعی، کتابخانه، دوستان و خانواده، یادگیری علوم عامه مردم را تسهیل میکنند. در برنامه درسی آموزش رسمی، زمان نسبتاً کمی به آموزش حفظ محیط زیست اختصاص داده شدهاست. موزههای تاریخ طبیعی (NHM’s) میتوانند با توسعه برنامههای آموزشی مرتبط با دانشآموزان و عامه مردم این شکاف موجود را مرتفع سازند. بازدید مردم از موزههای تاریخ طبیعی، باعث افزایش آگاهی و مشارکت در حفاظت از محیط زیست از طریق کسب تجربه در سالنهای نمایشگاههای دائمی، نمایشگاه موقت موضوعی، برنامههایی برای عموم، برنامههای آموزشی، منتورینگ پایدار و برنامههای آموزشی میشود. موزهها با جلب توجه مردم به افول، انقراض و تهدیدها و پر رنگ کردن اقدامات و راهحلها با استفاده از نمونهها، مدلها و آثار سه بعدی، عکس، فیلم، دیوراما (ژرفانما) و تعاملی به این مهم دست می یابند.
مشغول کردن عامه مردم به تحقیقات تنوع زیستی و حفاظتی در موزههای تاریخ طبیغی با توسعه برنامههای علمی شهروندی که منجر به گسترش همکاری بین دانشمندان و شهروندان داوطلب میشود، نیاز به زمان دارد. این امر به گسترش جمع آوری اطلاعات علمی، دسترسی به آنها، تشویق مشارکت جامعه و آگاه کردن مردم نسبت به اطلاعات، به کسب مهارت و ابزار لازم برای تصمیمگیری آگاهانه کمک میکند. دورههای تخصصی آموزشی تحت وب آموزشی و یا آنلاین برای دانشجویان، معلمین ، محققین و کارورزان (حیات وحش، جنگل و سازمانهای حفاظت از محیط زیست). موزههای تاریخ طبیعی باید رویکردهای دیجیتالی جدیدی مانند: دیجیتالی کردن مجموعهها و به اشتراکگذاری با شبکههای جهانی را اتخاذ کنند. تعامل و مشارکت در شبکههای اجتماعی با تلفن همراه؛ استفاده از تصویر و انیمیشن سه بعدی با هوش مصنوعی؛ وب سایتهای اندرویدی برای تعامل با بازدید کنندگان و دانشآموزان. آموزشهای آنلاین و اطلاع رسانی با استفاده از برنامههایZoom ، Youtube ، Google Meet و Microsoft Teams بمنظور ارتقا ظرفیت. موزههای تاریخ طبیعی درگیر نوآوری، مدیریت مجموعههای علوم طبیعی و مبارزه در خط مقدم رسیدگی به مسائل مهم زیست محیطی جهانی هستند. بزرگترین دستاورد ما، ارتباط با آینده با نیازها و محرکهای جامعه است.
مروری بر موزه های تاریخ طبیعی ایران، از آغاز تا اکنون
محمد مدادی، مدیر کل موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، سازمان حفاظت محیط زیست
از تأسیس اولین موزه تاریخ طبیعی در کشور کمتر از یک قرن میگذرد. با اینحال گسترش کمی و کیفی موزه ها قابل توجه بوده است. در حال حاضر از انواع مختلف موزه های تاریخ طبیعی، موزههای علوم طبیعی، موزههای جانورشناسی، هرباریومها، پارک موزهها، موزههای صحرایی، باغهای گیاه شناسی و موزههای تخصصی در کشور وجود دارند.
با بررسی تاریخچه شکلگیری موزههای تاریخ طبیعی در ایران، روند تاریخی آن در صد سال گذشته به 6 دوره شامل: دوره آمیختگی با شکار و شکارگری پیش از، دوره آغاز فعالیت دانشگاهی، موزههای تحت پوشش وزارت جهاد کشاورزی، تأسیس موزههای تاریخ طبییعی سازمان حفاظت محیط زیست، تأسیس موزههای تاریخ طبیعی توسط شهرداریها و مجموعههای شخصی تقسیم بندی می شوند.
همچنین کارکرد موزه ملی تاریخ طبیعی با تمرکز بر موضوع آموزش و تحقیق در حوزه تنوع زیستی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
سرزورزوما، نگاهی نو به روشهای سنتی برای احیای چنگل حرا گوران- قشم
یاسمن اسماعیلی، فعال معماری بومی، معمار و مدرس دانشگاه، کارشناس ارشد طراحی کامپیوتری دانشگاه واشنگتن، کارشناس ارشد معماری دانشگاه آریزونا
سرزورزوما، نام صخرهای در جنگل حرا است. این صخره از نظر زیست محیطی برای این قسمت از جنگل حیاتی است و جنگل را از گزند آب و هوا و امواج شدید مصون میدارد و علاوه براین، زیستگاه چندین گونه از گیاهان و پرندگان محلی است. سرزورزوما همچنین یک منبع اقتصادی حیاتی برای جامعه روستایی منطقه به شمار میآید چرا که روستاییان گردشگران را برای بازدیدهای روزانه و اقامت شبانه به این مکان میآورند و گردشگری یکی از مهمترین منابع درآمد روستا به حساب میآید. متأسفانه، به دلیل گرم شدن کره زمین و مزاحمت توسط قایقها، این صخره در حال فرسایش است.
استودیو چهار با همکاری تعاونی روستای گوران و داوطلبان منطقه در حال بررسی و بکارگیری استراتژیهایی جهت کاهش سرعت فرسایش، معرفی نوع جدیدی از بومگردی پایدار برای سرزورزوما و طراحی سازههای جدید ساده و مستقل (پاویون) به عنوان اقامتگاه موقت برای گردشگران است که الهام گرفته از صنایع دستی محلی و تکنیکهای ساخت قایق میباشد. به عنوان استراتژی کنترل فرسایش، هدف ایجاد خط ساحلی زنده با هرس درخت، کاشت، جاگذاری کیسههای صدف باز شده و سازههای چوبی( حصارکشی در خط ساحلی) است.
مطالعات بوم شناختی و ثبت آثار طبیعی در فهرست آثار میراث ملی و جهانی، رویکردی در راستای حفاظت از ارزشهای سرزمینیمان
بهمن ایزدی، محقق و پژوهشگر کویرشناسی
در خصوص آن چیزی که موجب میشود ما بتوانیم از ارزشهای طبیعی و ملی بی بدیل که هویت ملی ما را به نحوی تشکیل میدهند حفاظت کنیم در واقع بستر مدیریت حفاظت مشارکتی را مهیا کنیم باید از روشی استفاده کرد که بتواند در بسترهای قانونی با شناخت ژرف و دربرگیرنده از آن پدیده ما را کمک کند.مطالعات بوم شناختی متعددی داشتیم که بیشتر تحت لوای برنامههای کانون سبز فارس در جاهای مختلف ایران برگزار شده است. برای مثال در خصوص مطالعات بومشناختی و پژوهشی رشتهکوه دنا که بخشی از رشتهکوه زاگرس هست حدود ۱۷ سال تلاش شد در ارتفاعات کار شد و نهایتا برا اساس همین مطالعات و شناخت جدیدی که نسبت به ویژگیهای آن بومسازگان داشتیم به دستاوردهای خوبی رسیدیم که یکی از آنها ارتقای مدیریت حفاظتی آن منطقه بود که قبلاً منطقه استحفاظی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست بود و بعد بخشی از آن تبدیل به پارک ملی شد. بخشی از آن منطقه که پناهگاه حیات وحش بود حدود ده سال پیش به عنوان یازدهمین ذخیرهگاه زیست کره زمین وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد که همین امر باعث شد هم برنامههای حفاظتی آن منطقه ارتقا پیدا کند و برنامههای فرهنگی در خصوص معرفی تأثیرات مفید آن رشتهکوه بر زندگی مردم و در واقع ایجاد اقوام مختلف به اتکای ذخایر غنی آن رشتهکوه تسهیل شده بود و مهمتر از همه آنها آب بود. همانطور که میدانید رشته کوه زاگرس چهل درصد آب شیرین ایران را تشکیل میدهد و این باعث شد مردم نسبت به ارتقای شناخت خود درخصوص کارکردهای آن رشته کوه به مدارج خوبی برسند و مدیریت حفاظت در آن منطقه تقویت شد.چیزی که ما را کمک میکند قبل از هر چیز به سوی ایجاد مدیریت حفاظت در وهله اول شناخت بومسازگانهای مختلف آن هست. اینکه بدانیم در بومناحیههای گوناگون کشورمان چه مزیتهای طبیعی وجود دارد که تأثیرات شگرف و مستقیمی روی نوع نگاه ما، تطابق ما نسبت به آن بوم ناحیهها میگذارد. بنابراین در هر کاری که ما به دنبال مدیریت نگهداری از آن ارزشها را افزایش دهیم. در وهله اول مطالعات بومشناختی، مهم هست که ما بدانیم ارزشهای طبیعی، فرهنگی و اجتماعی ما در چه جایگاهی قرار دارند و در واقع چه تأثیراتی میتوانند در رفتار ما بگذارند و کسانی که از مزایای طبیعی یا مزایای فرهنگی اجتماعی بهره مند هستند چگونه با ارتقای دانش نسبت به آن پدیده در مدارج حفاظت و نگهداری آن پدیده قرار بگیرند. در واقع مطالعه منجر به شناخت میشود و شناخت دلبستگی ایجاد میکند و در پی این دلبستگی، وابستگی بوجود میآید و این باعث ایجاد مکانیزمهای مدیریت حفاظت میشود.کویر لوت به عنوان یکی از ارزشها و پدیدههای منحصر بفرد ایران در دنیا است و این کویر طی مراحلی به ثبت میراث جهانی یونسکو رسیده است.این اتفاق بسیار حائز اهمیت است چرا که علاوه بر برجسته کردن این موضوع که دارای ارزش های طبیعی بی بدیل در سطح جهانی هستیم، حساسیت لازم در سطح جهانی را جهت حفاظت نیز ایجاد میکند.شایان ذکر است، طبق برنامهریزی سخنرانان، محمد درویش، رئیس کمیته محیطزیست درکرسی سلامت اجتماعی یونسکو، به دلیل حضور در ماموریت کاری در نشست حاضر نشد و در پایان هر سخنرانی، طرح سوال و جواب از سوی مخاطبان حاضر انجام پذیرفت. همچنین این پیشهمایش به تبعیت از کنفرانس اصلی سیموست به زبان انگلیسی و به صورت مجازی از ساعت ۱۸ الی ۲۰ از طریق اسکای روم برگزار شد.
دیدگاهتان را بنویسید